Ze smutkiem zawiadamiamy, że w dniu 1 lipca 2019 zmarł niezwykły człowiek.
Ojciec polskiej Etologii. Badacz jakich już nie ma.
Wspaniały Nauczyciel. Mentor i wzór do naśladowania.

prof. dr hab. Jerzy Andrzej Chmurzyński.

Uroczystości żałobne odbędą się

na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (Stare Powązki)

w dniu 10 lipca 2019.

Nabożeństwo żałobne w kościele pod wezwaniem Św. Karola Boromeusza (ul. Powązkowska 14) rozpocznie się o godz. 11.00, a po jego zakończeniu nastąpi odprowadzenie Zmarłego do grobu rodzinnego na miejscowym cmentarzu.

CHMURZYŃSKI, Jerzy Andrzej, ur. 1929, zm. 2019, pol. zoolog i etolog; 1992 prof.; rejtaniak, absolwent zoologii [u Tadeusza Jaczewskiego i pod kier. Romana J. Wojtusiaka na wydz. mat.-przyr. UW] 1952 mgr fil. w zakresie zoologii; 1950-1952 zast. asyst. w Zakł. Zoologii Syst. UW, od 1952 prac. nauk. Inst. Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, 1952-1953 asystent Zakł. Biologii [u Jana Dembowskiego], pełniąc funkcję „seniora” grupy warszawskiej zakładu [przy ul. Śniadeckich 8]; do roku 1957 był st. asystentem, a następnie adiunktem [do 1970 w Zakładzie Biologii, kierowanym przez protistologa, Stanisława Dryla, a następnie po reformie Instytutu w Zakładzie Neurofizjologii u słynnego polskiego fizjologa mózgu Jerzego Konorskiego]; w 1961 uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych; po przejściu na emeryturę kierownika Zakładu, prof. Dembowskiego pełnił w latach 1962-1964 funkcję „seniora” zespołu etologicznego, zaś w latach 1964-1970 był p.o. kierownika Pracowni Etologii Zwierząt Zakładu Biologii; po przeniesieniu jej pracowników do Zakł. Neurofizjologii pod naciskiem władz PAN, niechętnych zarówno etologii [jako nauce utworzonej przez Konrada Lorenza uważanego za poplecznika hitleryzmu], jak i Dembowskiemu osobiście (K. Petrusewicz), pracownia została rozwiązana, a jej pracownicy (wówczas tylko J. Chmurzyński oraz Janina i Jan Dobrzańscy rozproszeni w dwóch pracowniach. J. Chmurzyński nieprzerwanie jednak prowadził seminaria etologiczne, na które uczęszczało wielu zoologów z Warszawy i spoza niej (z Łodzi, Krakowa i in.); prowadził też wykłady w uczelniach warszawskich (UW, Akad. Teologii Katol., obecnie Uniw. Kard. S. Wyszyńskiego), które cieszyły się wielkim powodzeniem wśród słuchaczy; w tym zakresie podobnie jak w działalności etologicznej na terenie Instytutu uważa się za moralnego ucznia Romualda Minkiewicza, toteż po przejęciu Zakładu po śmierci J. Konorskiego przez Bogusława Żernickiego, podjął starania restytucji pracowni etologicznej uważając to za podstawowe swe zadanie organizacyjne zważywszy, iż w Warszawie właśnie tylko w Instytucie Nenckiego od 1918 uprawiano psychologię zwierząt i etologię; te starania uwieńczyło w 1980 powołanie przez kierownika Zakładu zespołu Etologii w randze pracowni i powierzenie Chmurzyńskiemu funkcji kierowania nim (Chmurzyński w 1973 został doktorem habilitowanym nauk przyrodniczych w zakresie zoologii, a od 1975 zajmował stanowisko docenta). W latach 1982-1985 Chmurzyński był kierownikiem restytuowanej w Zakł. Neurofizjologii Pracowni Etologii, którą ponownie zlikwidowano. W wyniku zainteresowania Wydziału II Nauk Biologicznych PAN sytuacją etologii w Polsce, a zwłaszcza w Warszawie, dyrektor Instytutu, Kazimierz Zieliński doprowadził 1982 do jej ponownego powołania i powierzenia jej kierownictwa do 1985 J. Chmurzyńskiemu, a po latach 1985-1990, gdy kierował nią Piotr Korda, Chmurzyński znów ją objął w latach 1990-1999 (od 1993 jako profesor), zaś od 2000 przeszedł na emeryturę (a kierownictwo Pracowni objęła jego uczennica, Ewa Joanna Godzińska). Choć ze względu na niepopularność etologii wśród czynników kierowniczych w nauce polskiej Chmurzyński mógł wychować zaledwie kilku magistrów (Barbarę Lipińską, Joannę Grosset), a oprócz wspomnianej uczennicy opiekował się tylko jednym doktoratem (Teresy Zabłockiej, która formalnie była doktorantką kierownika Zakładu Biologii, St. Dryla), to jednak owocem jego posiewu w formie wykładów, seminariów i publikacji (zwł. 1973a) było zainteresowanie etologią w innych ośrodkach (jak w Poznaniu Eugeniusz Kośmicki, na SGGW Tadeusz Kaleta i w ATK/UKSW w Warszawie). Obecnie J.A. Chmurzyński udostępnia wiadomości etologiczne w internecie oraz w postaci opracowywanego przez siebie słownika behawioralnego w instytutowym intanecie. Był w latach 1975-1985 stałym przedstawicielem Polski w Międzynarodowym Komitecie Etologicznym, potem w latach 1985-1989 był przedstawicielem krajów Europy wschodniej [bez ZSRR] w Międzynarodowej Radzie Etologicznej. Jest wieloletnim członkiem Rady Naukowej Instytutu Nenckiego (był przez szereg lat jej sekretarzem, a także wiceprzewodniczącym), od wielu lat jest czł. Komitetu Biologii Ewolucyjnej i Teoret. PAN, przez kilka kadencji był czł. Rady Nauk. Instytutu Zoologii PAN i Komit. Zoologii PAN; czł. różnych towarzystw nauk., w tym Pol. T-wa Zool. (gdzie 1989 zainicjował powstanie sekcji etologicznej, następnie 1991 przekształconej w Pol. T-wo Etol., którego był 1-szym prezesem 1991-2002, a obecnie jest członkiem Zarządu). Od 1982 współorganizuje z Andrzejem Wiercińskim jako wiceprzewodniczący Multidyscyplinarny Zespół UW i Państw. Muz. Archeol. do badań nad Osobliwością Gatunkową Człowieka. Prowadzi badania z zakresu etologii (gł. orientacja przestrzenna i seksualna u zwierząt, rytmy lunarne), biologii ogólnej (życie, zjawiska estetyczne u zwierząt) i filozofii (osobliwość gatunkowa człowieka, naukoznawstwo); autor ponad 100 prac nauk., artykułów, filmów, audycji radiowych i telewiz. popularyzatorskich i informacyjnych. W swych poglądach nauk. reprezentuje teoriopoznawczy realizm bliski poglądom K. Lorenza, a także chrześcijańskie i ewolucyjne tzn. anty-„kreacjonistyczne” spojrzenie na wszechświat: uznające jeden akt stworzenia przy tzw. Wielkim Wybuchu, powstanie zaś biologiczne człowieka środkami biologicznymi. Rozrywka: muzyka klasyczna słuchanie i gra na pianinie, malowanie olejne (gł. pejzaży), astronomia, lektura dawnej S-F, wycieczki rowerowe, w młodości żeglarstwo.

Badania porównawcze nad orientacją owadów żyjących na piaskach. I seria: Orientacja przestrzenna os grzebaczowatych (Sphegidae) przy powrocie do gniazda (1). Polsk. Pismo ent., 22 (1952), 1953, ss. 11-68; Preliminary notes on the colour preferences of females Bembex rostrata (L.) (Hymenoptera, Sphegidae). A preliminary note. Ekol. pol. A, 5, 1957 Nr 2, ss. 7-13; Badania nad orientacją przestrzenną samic Bembex rostrata (L.) (Hymenoptera, Sphecoidea). [Dysertacja doktorska, maszynopis]. Warszawa 1960, ss. XXIII+170; The stages in the spatial orientation of female digger wasp Bembex rostrata (L.) (Hymenoptera, Sphegidae). Anim. Behav., 11, 1963 No. 4, ss. 607-608; Studies on the stages of spatial orientation in female Bembex rostrata (Linné 1758) returning to their nests (Hymenoptera, Sphegidae). Acta Biol. exp., 24, 1964 No. 2, ss. 103-132; Orientacja przestrzenna latających błonkówek. Przegl. zool., 8, 1964 Nr 2, ss. 119-137; Some remarks on the optics of the Bembex rostrata (L.) eye (Hymenoptera, Sphegidae). Zool. Polon., 13 (1963), 1964, ss. 111-135; Conditions of nesting sites with reference to spatial orientation in Bembex rostrata (L.) (Hymenoptera, Sphegidae). Proc. int. Cong. Ent., 12 (1964), 1965, ss. 286-287; Pracownia Etologii Zwierząt Zakładu Biologii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie. Przegl. zool., 10, 1966 Nr 2, ss. 165-174; Research on animal behavior at the Nencki Institute of Experimental Biology. Acta Biol. exp., 26, 1966 No. 1, ss. 79-94; Badania Jean-Henri Fabre'a nad orientacją przestrzenną latających żądłówek w świetle obecnych poglądów. Przegl. zool., 11, 1967 Nr 2, ss. 101-114; On the role of relations between landmarks and the nest-hole in the proximate orientation of female Bembex rostrata (Linné) (Hymenoptera, Sphegidae). Acta Biol. exp., 27, 1967 No. 2, ss. 221-254; J. Chmurzyński, E. Geblewicz: Zagadnienie barw w psychologii, dydaktyce, bezpieczeństwie i higienie pracy. Mat. do naucz. psychologii por. red. L. Wołoszynowej, Ser. I, T. 3. Warszawa 1969, ss. 389-395; J.A. Chmurzyński: Finding the way and recognition of site in flying aculeate Hymenoptera. Proc. XIII int. Congr. Ent. 1968, 2, 1971, ss. 9-10; Etologia a zoopsychologia. W: Powstawanie nowych dyscyplin naukowych pod. red. E. Geblewicza. Wrocław Gdańsk 1973a, ss. 17-67; Reakcje fotyczne u much [dysertacja habilitacyjna]. Warszawa 1973b, ss. 94; J.A. Chmurzyński, P. Korda: Świat wrażeń świat działań. Problemy, 1974 Nr 5 (338), ss. 7-11; J.A. Chmurzyński: Tajemnice tańców pszczół. 1. Jakie informacje niesie taniec werbunkowy? Kosmos A, 25, 1976 Nr 5 (142), ss. 395-409; Idem. 2. Czy taniec pszczeli jest środkiem porozumiewania się? Kosmos A, 26, 1977 Nr 2 (145), ss. 145-158; Stimuli eliciting sexual pursuit in the digger Bembex rostrata (L.) males (Hymenoptera, Sphegidae). I. The choice of an adequate method for the ethometry survey Acta Neurobiol. exp.. 37,1977 No. 1, ss. 27-56; W poszukiwaniu istoty życia. W: Organizm jednostka biologiczna pod red. T. Zabłockiej, wyd. 2. Warszawa 1977, ss. 5-66 [+ na recenzję prof. dr P. Trojana. Kosmos A, 28, 1979 Nr 1 (156), ss. 67-72]; Czas życie rytm. Impresje z lektury książki B. Cymborowskiego pt. „Zegary biologiczne”. Kosmos A, 26, 1977 Nr 3 (146), ss. 313-321; E.J. Godzińska, J.A. Chmurzyński: Photokinesis and photokineme in the red and confused flour beetles, Tribolium castaneum and T. confusum (Coleoptera, Tenebrionidae). Ann. Ent. Fenn., 47, 1981 No. 4, ss. 119-123; M. Kieruzel and J.A. Chmurzyński: Visual preferences for certain flat patterns in the house cricket and their conditionally acquired changes. Biol. Behav., 7, 1982, ss. 119-135; J.A. Chmurzyński: Experimental contribution to the problem of relation between kineses and the tactic behaviour in flies, with regard to attaining of their photopraeferendum. W: “La Vision chez les Invertebrés” éd. par. P. Clément et R. Ramouisse (Coll. int. CNRS, Lyon, 21-23 séptembre 1983). Paris 1984, ss. 256-265; Wspomnienie o profesorach Janie Dembowskim i Jerzym Konorskim. Kosmos, 33, 1984 Nr 4, ss. 481-486; Miejsce etologii w naukach przyrodniczych. Biol. w Szkole, 28, 1985 Nr 1, ss. 4-15; Ethologist's considerations on biological roots of aesthetic phenomena. W: Int. Symp. “Biological Evolution”, Bari, April 9-14, 1985, ed. V. Pesce Delfino. Bari 1987, ss. 227-243; Specifity of man in view of his aesthetic “sense”. W: “Behaviour as one of the main factors of evolution”. Papers of Int. Workshop, 15-20.12.1986, Liblice, ed. by V. Leonovi ová, V.J.A. Novák. Praha 1987, ss. 249-267, 355-356; B. Sadowski, J.A. Chmurzyński: Biologiczne mechanizmy zachowania. Warszawa 1989, ss. 614; J. A. Chmurzyński: Natura kultura: opozycja czy koniunkcja? Kosmos, 39, 1990 Nr 1, ss. 77-96; J. Tengö, H. Schöne and J. Chmurzyński: Homing in the digger wasp Bembix rostrata (Hymenoptera, Sphecidae) in relation to sex and stage. Ethology, 86, 1990 No. 1, ss. 47-56; J.A. Chmurzyński: Zdolność powrotu ssaków do miejsca zamieszkania. Problemy, 1991 Nr 4, ss. 29-32; Mimesis w świecie zwierząt. W: Mimesis w literaturze, kulturze i sztuce pod red. Z. Mitosek. Warszawa 1992, ss. 133-153; La mimésis dans la rčgne animal. Les Cahiers de Varsovie, 1993 No. 20, ss. 67-80; Phototactic choice between two lights of various intensity in flies. Acta Neurobiol. exp., 53, 1993 No. 2, ss. 385-399; „Kochaj i czyń co chcesz”. Studia Teolog. Biał., Droh., Łom., 12, 1994, ss. 359-369; Etyczne zasady pracy w naukach behawioralnych. Nauka, 1995 Nr 1, ss. 166-174; Biological organization of human behaviour. W: Peculiarity of Man as a Biocultural Species. Proc. Symp. World Congr. of Universalism, Warsaw, August 16-17, 1993 ed. by A. Wiercińska. Poznań 1996, ss. 39-48; Loty błonkówek jako element mechanizmów poznawczych i wskaźnik stanu informacyjnego zwierzęcia. Kosmos, 45, 1996 Nr 2-3, ss. 403-418; J.A. Chmurzyński, M. Kieruzel, A. Krzysztofiak and L. Krzysztofiak: Long distance homing ability in Dasypoda altercator (Hymenoptera, Melittidae). Ethology, 104, 1998 No. 5, ss. 421-429; „Być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka. W: „Być sobą” w warunkach współczesnej cywilizacji (11-13.12.1998 r.) pod red. A. Wiercińskiego. The Peculiarity of Man, 4, 1999, ss. 83-90; Nauka Paranauka Pseudonauka Wiedza. W: O nauce, pseudonauce, paranauce. Zbiór wypowiedzi pod red. E. Hałonia. Warszawa 1999, ss. 49-64; Dobro i zło w kategoriach wartości biologicznych. W: Materiały z Konferencji „Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo pierwsze: Dobro i Zło” (10-12.12.1999 r.) Staszów, pod red. A. Wiercińskiego. The Peculiarity of Man, 5, 2000, ss. 259-271; Prawda i fałsz z perspektywy biologicznej. W: Materiały z konferencji „Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo drugie: Prawda i Fałsz” (8-10.12. 2000 r.) Staszów, pod red. A. Wiercińskiego. The Peculiarity of Man, 6, 2001, ss. 387-420; Piękno i brzydota z perspektywy etologicznej. W: Materiały z konferencji „Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo trzecie: Piękno i Brzydota” (7-9.12 2001 r.) Staszów, pod red. A. Wiercińskiego. The Peculiarity of Man, 7, 2002, ss. 493-537; „Kreacjonizm” - pojęcie emocjonalne. W: Stwarzanie i Ewolucjapod red. J. Buczkowskiej, A. Lemańskiej. Warszawa 2002, ss. 86-95, 315.